روش‌های پیشگیری از عفونت در بیماران دیالیزی

روش‌های پیشگیری از عفونت در بیماران دیالیزی

راهنمای جامع برای بیماران، خانواده‌ها و پرستاران

مقدمه

بیماران دیالیزی به‌دلیل ضعف سیستم ایمنی، تماس مکرر با دستگاه‌های پزشکی، و سوراخ دائمی در پوست (محل دسترسی عروقی یا کاتتر صفاقی)، بیشتر از سایر افراد در معرض خطر عفونت هستند.
عفونت‌ها می‌توانند از پوست، جریان خون یا حفره شکم شروع شوند و در صورت بی‌توجهی به‌سرعت گسترش پیدا کنند.
اما خبر خوب این است که با رعایت اصول بهداشتی ساده و مراقبت روزانه می‌توان تا بیش از ۷۰٪ از این عفونت‌ها را پیشگیری کرد.

چرا بیماران دیالیزی در معرض عفونت هستند؟

چند عامل اصلی باعث افزایش خطر عفونت در این بیماران می‌شود:

1. ضعف سیستم ایمنی: عملکرد گلبول‌های سفید در بیماران کلیوی کاهش می‌یابد.
2. استفاده از وسایل تهاجمی: مانند سوزن‌های همودیالیز یا کاتتر صفاقی.
3. دیابت و سوءتغذیه: در بسیاری از بیماران دیالیزی دیده می‌شود و بدن را مستعد عفونت می‌کند.
4. تکرار تماس با محیط‌های بیمارستانی: هر بار مراجعه برای دیالیز خطر تماس با باکتری‌ها را بالا می‌برد.
5. بهداشت فردی ضعیف یا مراقبت نادرست از محل کاتتر.

انواع عفونت در بیماران دیالیزی

عفونت‌ها ممکن است در نقاط مختلف بدن ایجاد شوند، اما شایع‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

۱. عفونت محل دسترسی عروقی (Vascular Access Infection)

در دیالیز خونی، بیمار نیاز به محل ورود خون دارد (فیستول، گرافت یا کاتتر). اگر مراقبت مناسب انجام نشود، میکروب‌ها از همان مسیر وارد جریان خون می‌شوند.
علائم:

• قرمزی و تورم در محل فیستول یا کاتتر
• درد یا ترشح چرکی
• تب، لرز و ضعف

۲. عفونت صفاق (Peritonitis)

در بیماران دیالیز صفاقی، اگر هنگام اتصال ست‌ها یا تزریق مایع استریل رعایت نشود، عفونت داخل شکم ایجاد می‌شود.
علائم:

• درد شکم
• کدری مایع دیالیز
• تب و تهوع

۳. عفونت‌های عمومی (سیستمیک)

گاهی باکتری‌ها از هر نقطه وارد خون می‌شوند و باعث سپسیس (Sepsis) می‌گردند که یک وضعیت خطرناک و اورژانسی است.

اصول کلی پیشگیری از عفونت

۱. رعایت بهداشت دست

مهم‌ترین و ساده‌ترین اقدام پیشگیرانه است.

• قبل و بعد از هر تماس با بیمار، دست‌ها باید شسته یا با محلول الکلی ضدعفونی شوند.
• همراهان بیمار نیز باید همیشه قبل از لمس فیستول یا تجهیزات دیالیز دست‌ها را بشویند.
• ناخن‌ها کوتاه و تمیز نگه داشته شوند.

۲. مراقبت صحیح از محل فیستول یا کاتتر

• پانسمان محل کاتتر باید همیشه تمیز، خشک و بدون ترشح باشد.
• هرگونه قرمزی، ترشح یا بوی بد باید فوراً به پرستار گزارش شود.
• از تماس مستقیم دست‌های آلوده یا لباس کثیف با محل فیستول خودداری شود.
• در خانه، هنگام استحمام از پوشش ضدآب مخصوص کاتتر استفاده شود.

۳. محیط دیالیز باید تمیز و ایمن باشد

• در مراکز دیالیز معتبر، همه دستگاه‌ها پس از هر بیمار ضدعفونی می‌شوند.
• بیمار حق دارد از پرسنل بخواهد قبل از وصل کردن سوزن یا لوله‌ها، دستکش تازه بپوشند و محیط تمیز باشد.

۴. تغذیه سالم برای تقویت سیستم ایمنی

رژیم غذایی مناسب نقش مهمی در مقاومت بدن در برابر عفونت دارد.

• مصرف کافی پروتئین (تخم‌مرغ، مرغ، ماهی) در حد مجاز
• استفاده از میوه‌های مجاز دیالیزی مثل سیب و هندوانه در حد توصیه پزشک
• مصرف مکمل‌های ویتامین C و روی (Zinc) در صورت نیاز با مشورت پزشک
• پرهیز از غذاهای مانده، خام یا مشکوک به آلودگی

۵. مراقبت از پوست و زخم‌ها

پوست سالم، نخستین سد دفاعی بدن است.

• هرگونه زخم، بریدگی یا خارش باید به‌موقع ضدعفونی و پانسمان شود.
• از خاراندن یا کندن دلمه‌های روی پوست خودداری شود.
• از کرم‌های مرطوب‌کننده بدون عطر برای جلوگیری از خشکی پوست استفاده شود.

روش‌های پیشگیری در دیالیز خونی (Hemodialysis)

1. تمیز کردن پوست قبل از سوزن‌زنی
   پرستار باید قبل از وارد کردن سوزن، محل را با محلول ضدعفونی‌کننده (معمولاً کلرهگزیدین یا الکل ۷۰٪) پاک کند.
2. عدم استفاده از فیستول آلوده یا ملتهب
   اگر فیستول قرمز یا دردناک است، باید از محل دیگری برای دیالیز استفاده شود تا عفونت گسترش نیابد.
3. استفاده از وسایل استریل و یک‌بار مصرف
   سوزن‌ها، لوله‌ها و اتصالات باید در هر جلسه جدید تعویض شوند.
4. آموزش بیمار برای مراقبت در منزل
   بیماران باید یاد بگیرند که فیستول خود را روزانه لمس کنند (Palpation) تا هرگونه سفتی یا تغییر جریان خون را زود تشخیص دهند.

روش‌های پیشگیری در دیالیز صفاقی (Peritoneal Dialysis)

1. رعایت استریل بودن محیط و دست‌ها
   هر بار قبل از اتصال یا جداسازی ست دیالیز، باید دست‌ها کاملاً شسته و خشک شوند.
   ماسک تمیز استفاده شود تا آلودگی تنفسی منتقل نشود.
2. تمیز نگه داشتن محل خروج کاتتر
   پانسمان باید طبق دستور پرستار به‌صورت روزانه تعویض شود.
   در صورت قرمزی یا ترشح، سریعاً مراجعه شود.
3. بررسی شفافیت مایع خروجی
   اگر مایع خروجی کدر شد، نشانه عفونت است و نیاز به بررسی فوری دارد.
4. استفاده از وسایل استریل و تاریخ‌دار
   هر کیسه مایع دیالیز باید سالم، شفاف و بدون نشت باشد.

واکسیناسیون در بیماران دیالیزی

واکسن‌ها نقش مهمی در پیشگیری از عفونت دارند. بیماران دیالیزی باید طبق دستور پزشک واکسن‌های زیر را دریافت کنند:

• هپاتیت B (ضروری برای همه بیماران دیالیز خونی)
• آنفلوآنزا سالانه
• پنوموکوک (ضد ذات‌الریه) هر چند سال یک بار
• در صورت نیاز، واکسن کووید-۱۹

نقش تیم درمان و خانواده‌ها

پیشگیری از عفونت یک کار گروهی است.

• پرستار باید اصول استریل را به‌دقت رعایت کند.
• پزشک باید هرگونه تب یا نشانه مشکوک را بررسی کند.
• خانواده باید محیط منزل و وسایل بیمار را تمیز نگه دارند.

همکاری بین این سه گروه، کلید موفقیت در پیشگیری است.

نکات مهم برای بیماران دیالیزی در منزل

✅ روزانه محل کاتتر را در آینه نگاه کنید.
✅ لباس‌های نخی تمیز و آزاد بپوشید.
✅ از حیوانات خانگی در اطراف وسایل دیالیز پرهیز کنید.
✅ وسایل شخصی (حوله، تیغ، قیچی ناخن) را با دیگران مشترک نکنید.
✅ در صورت تب، لرز یا خروج مایع غیرطبیعی، فوراً با پزشک تماس بگیرید.

عفونت‌های خطرناک در بیماران دیالیزی

• سپسیس (عفونت خونی): یکی از خطرناک‌ترین عوارض که نیاز به بستری فوری دارد.
• آندوکاردیت (عفونت دریچه قلب): در بیماران با دیالیز طولانی‌مدت ممکن است رخ دهد.
• عفونت محل گرافت یا فیستول: گاهی نیاز به جراحی و تعویض مسیر دیالیز دارد.

جمع‌بندی

پیشگیری از عفونت در بیماران دیالیزی نه‌تنها یک وظیفه درمانی، بلکه یک اصل حیاتی برای حفظ جان بیمار است.
با رعایت چند اقدام ساده مانند شست‌وشوی دست‌ها، مراقبت از محل فیستول، تغذیه مناسب و توجه به علائم اولیه می‌توان از بسیاری از مشکلات جلوگیری کرد.

🔹 یادمان باشد: پیشگیری همیشه آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان است.
🔹 همکاری نزدیک بیمار، خانواده و پرسنل درمانی بهترین راه برای داشتن دیالیز ایمن و بدون عفونت است.