هموپرفیوژن
هموپرفیوژن
هموپرفیوژن: اصول، مکانیسم، کاربردهای بالینی و ملاحظات درمانی
۱. مقدمه و تاریخچه
هموپرفیوژن یک روش تصفیه خون برون‌تنی است که با عبور خون از طریق کارتریج‌های حاوی جاذب‌های ویژه، مواد سمی یا مولکول‌های بزرگ را از خون حذف می‌کند. این روش ابتدا در دهه ۱۹۷۰ معرفی شد و برای درمان مسمومیت‌های شدید دارویی و شیمیایی به کار رفت. با پیشرفت تکنولوژی، هموپرفیوژن به عنوان یک روش حمایتی در بیماران مبتلا به نارسایی حاد کلیه و بیماری‌های التهابی شدید مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۲. اصول فیزیولوژیک و مکانیسم عمل
هموپرفیوژن بر اساس جذب سطحی مولکول‌های هدف روی سطح جاذب‌ها انجام می‌شود. خون از طریق کارتریج عبور کرده و مولکول‌های سمی یا با وزن مولکولی بالا به سطح جاذب‌ها متصل می‌شوند، در حالی که سلول‌ها و پروتئین‌های بزرگ‌تر عبور می‌کنند. بسته به نوع جاذب، هموپرفیوژن می‌تواند مولکول‌های هیدروفوبیک یا مولکول‌های پروتئینی با وزن مولکولی بالا را هدف قرار دهد.
۳. انواع جاذب‌ها و کارتریج‌ها
- کربن فعال: جذب طیف وسیعی از داروها و سموم. مناسب برای مسمومیت‌های دارویی.
- رزین‌های تبادل یونی: جذب انتخابی داروهای یونی مانند تئوفیلین.
- سیلیکا و جاذب‌های اختصاصی: برای حذف پروتئین‌ها یا مولکول‌های خاص. برخی کارتریج‌ها با مواد زیست‌سازگار تولید می‌شوند تا التهاب سیستمیک کاهش یابد.
۴. اندیکاسیون‌های بالینی
- مسمومیت دارویی: باربیتورات‌ها، تئوفیلین، کاربامازپین، دیگوکسین و برخی سموم صنعتی.
- بیماری‌های التهابی: حذف سیتوکین‌ها در سندرم التهابی سیستمیک یا سپسیس شدید.
- نارسایی حاد کلیه به عنوان مکمل همودیالیز یا CRRT در بیماران همودینامیک ناپایدار.
۵. مقایسه با سایر روش‌های تصفیه خون
- همودیالیز: بر اساس دیفیوژن، مواد با وزن مولکولی کم را حذف می‌کند.
- هموفیلتراسیون: حذف آب و مواد با وزن مولکولی متوسط از طریق فیلتراسیون.
- پلاسمایکسچنج: جایگزینی پلاسمای بیمار، حذف مولکول‌های محلول در پلاسمای خون.
- هموپرفیوژن: جذب مستقیم مولکول‌های هدف، مناسب برای مولکول‌های هیدروفوبیک و با وزن مولکولی بالا.
۶. عوارض و محدودیت‌ها
- افت فشار خون و شوک همودینامیک.
- ترومبوز و لخته شدن کارتریج.
- واکنش‌های آلرژیک به مواد جاذب.
- محدودیت در حذف مولکول‌های محلول در آب یا کوچک.
- هزینه بالا و نیاز به نظارت تخصصی.
۷. مراقبت‌های پرستاری و ملاحظات بالینی
- پایش همودینامیک و فشار خون هر ۱۵–۳۰ دقیقه.
- بررسی وضعیت انعقادی و استفاده از آنتی‌کوآگولان‌ها در صورت نیاز.
- تعویض کارتریج بر اساس ظرفیت و مدت زمان درمان.
- آموزش تیم درمان و بیمار درباره اهداف، محدودیت‌ها و عوارض احتمالی.
۸. نکات تکنیکی
- جریان خون: معمولاً ۱۰۰–۳۰۰ میلی‌لیتر در دقیقه بسته به کارتریج.
- مدت زمان درمان: ۲–۶ ساعت، قابل تکرار بر اساس سطح سم و پاسخ بیمار.
- هماهنگی با CRRT یا همودیالیز در بیماران همودینامیک ناپایدار.
- هماهنگی با CRRT یا همودیالیز در بیماران همودینامیک ناپایدار.
۹. موارد بالینی نمونه
- بیمار با مسمومیت کاربامازپین: کاهش سطح دارو از ۱۵ به ۵ پس از ۴ ساعت هموپرفیوژن.
- بیمار مبتلا به سپسیس شدید و سیتوکین استورم: کاهش التهاب و بهبود همودینامیک پس از ۲ جلسه هموپرفیوژن.
این روش با استفاده از تصفیه خون با سیستم جذب سطحی که مواد تشکیل دهنده هموپرفیوژن که سموم با وزن مولکولی ۱۰هزار تا ۶۰ هزار دالتون را مانند واسطه های التصابی، سموم کبدی و کلیوی با وزن مولکولی بالا را با استفاده از سیستم جذب سطحی از خون تسویه می نماید.
هموپرفیژن در مسموسیت
موارد استفاده از کاتریج های هموپرفیوژن در بیماران مسمویت دارویی یا مسمویت با حشره کش ها و علف کش ها و سموم کشاورزی و همینطور مسمومیت با قلرچ می باشد.
نکته: هموپرفیوژن در بیماران مسمومیت به محض مواجهه بیمار به بیمارستان باید بسیار اورژانسی انجام شود.
هموپرفیوژن در بیماران سپسیس یا عفونت خون یا عفونت های شدید پنومونی و پریتونیت و پانکراتیت.
در مواردی که میکروارگانیسم وارد خون بیمار می شود به اصطلاح بیمارمبتلا به سپسیس می باشد. با ورود میکروارگانیسم به خون موادی در خون ترشح می شود که طوفان التهابی ایجاد می کند. و باعث اختلال در عملکرد اندام های حیاتی مانند کلیه و ریه می شود سپس یکی از علت های شایع مرگ بیماران در آی سی یو است. هموپرفیوژن دراین بیماران با جذب این واسطه های التهابی به بهبود روند درمان بیماران کمک می کند.
نکته : اهموپرفیوژن در بیماران کووید ۱۹- و سندروم زجر تنفسی یا ARDS در بیماران COVID-19 یا H1N1 آنفولانزای شدید یا سندرم زجر تنفسی که به واسطه های التهابی در ریه بیماران مانع تبادل موثر اکسیژن بین ریه و خون و در نهایت منجر به کاهش سطح اکسیژن خون بیمار در موارت شدید منجر به مرگ می شود. هموپرفیوژن در این بیماران نیز با جذب این واسطه های التهابی به روند درمان بیماران کمک می کند.
انجام همزمان هموپرفیوژن CRRTدر مورد بیماران سپسیس توصیه می شود.
هموپرفیوژن در نارسایی و مشکلات کبدی
در موارد نارسایی کبدی کبد قادر به متابولیسم برخی سموم از جمله بیلی روبین و آمونیاک نیست که هر کدام از این سموم با رسوب دربخش های خاصی از بدن عوارضی مانند کاهش سطح هوشیاری ، نارسایی کلیوی و …. ایجاد می کند .
هموپرفیوژن با استفاده از ۲ کارتریج ، یکی برای جذب بیلی روبین به صورت اختصاصی و دیگری برای جذب توکسین های کبدی عملکرد کبد را برای دو هدف ساپورت می کند ، که در موارد نارسایی حاد کبدی می تواند باعث برگشت عملکرد کبد شود و در موارد نارسایی مزمن کبدی می تواند زمان لازم جهت پیوند کبد را به بیمار بدهد .
هموپرفیوژن در سوختگی ها و تصادفات شدید
به دنبال سوختگی ها و تصادفات شدید و حتی مسمومیت با برخی سموم و داروها عضلات بدن تخریب می شوند. و ماده ای با وزن مولکولی بالا به نام میوگلوبین آزاد می کنند که این مواد با رسوب در کلیه منجر به نارسایی حاد و بعضا نارسایی مضمن کلیه می شود. هموپرفیوژن با جذب این مواد به روند بیماران و جلوگیری از نارسایی کلیه کمک می کند.
هموپرفیوژن در موارد چربی خون بالای TG ≥ ۱۰۰۰
در مواردی که چربی خون یا تری گلریسرید بیمار بالای ۱۰۰۰ باشد و به درمان دارویی پاسخ ندهد عوارضی مانند گرفتگی عروق خونی و سکته قلبی، پانکراتیت، کبد چرب و … ایجاد می کند.
هموپرفیژن می تواند مولکول های چربی را جذب کند و از به وجود امدن این عوارض جلوگیری کند.
همو پرفیوژن در بیماران دیالیزی
بیمارانی که به دنبال نارسایی مزمن کلیوی به صورت روتین دیالیز می شوند،در طولانی مدت به علت تجمع سموم کلیوی با وزن بالا که توسط فیلتر دیالیز قابل دفع نیست، دچار عوارضی از قبیل:
فشارخون های مقاوم به درمان پوکی استخوان و به دنبال آن شکستگی های خود به خودی عوارض پوستی نظیر خارش بی اشتهایی و کاهش وزن بدن ضعف و بی حالی
اختلال در فعالیت جنسی می شوند.
برای جلوگیری و یا حتی درمان این عوارض در بیماران می توان کاتریج هموپرفیوژن را هفته ای دوبار به فیلتر دیالیز اضافه نمود .
هموپرفیوژن در نارسایی و مشکلات کبدی
در موارد نارسایی کبدی کبد قادر به متابولیسم برخی سموم از جمله بیلی روبین و آمونیاک نیست که هر کدام از این سموم با رسوب دربخش های خاصی از بدن عوارضی مانند کاهش سطح هوشیاری ، نارسایی کلیوی و …. ایجاد می کند .
هموپرفیوژن با استفاده از ۲ کارتریج ، یکی برای جذب بیلی روبین به صورت اختصاصی و دیگری برای جذب توکسین های کبدی عملکرد کبد را برای دو هدف ساپورت می کند ، که در موارد نارسایی حاد کبدی می تواند باعث برگشت عملکرد کبد شود و در موارد نارسایی مزمن کبدی می تواند زمان لازم جهت پیوند کبد را به بیمار بدهد .
هموپرفیوژن در سوختگی ها و تصادفات شدید
به دنبال سوختگی ها و تصادفات شدید و حتی مسمومیت با برخی سموم و داروها عضلات بدن تخریب می شوند. و ماده ای با وزن مولکولی بالا به نام میوگلوبین آزاد می کنند که این مواد با رسوب در کلیه منجر به نارسایی حاد و بعضا نارسایی مضمن کلیه می شود. هموپرفیوژن با جذب این مواد به روند بیماران و جلوگیری از نارسایی کلیه کمک می کند.
هموپرفیوژن در موارد چربی خون بالای TG ≥ ۱۰۰۰
در مواردی که چربی خون یا تری گلریسرید بیمار بالای ۱۰۰۰ باشد و به درمان دارویی پاسخ ندهد عوارضی مانند گرفتگی عروق خونی و سکته قلبی، پانکراتیت، کبد چرب و … ایجاد می کند.
هموپرفیژن می تواند مولکول های چربی را جذب کند و از به وجود امدن این عوارض جلوگیری کند.
همو پرفیوژن در بیماران دیالیزی
بیمارانی که به دنبال نارسایی مزمن کلیوی به صورت روتین دیالیز می شوند،در طولانی مدت به علت تجمع سموم کلیوی با وزن بالا که توسط فیلتر دیالیز قابل دفع نیست، دچار عوارضی از قبیل:
فشارخون های مقاوم به درمان پوکی استخوان و به دنبال آن شکستگی های خود به خودی عوارض پوستی نظیر خارش بی اشتهایی و کاهش وزن بدن ضعف و بی حالی
اختلال در فعالیت جنسی می شوند.
برای جلوگیری و یا حتی درمان این عوارض در بیماران می توان کاتریج هموپرفیوژن را هفته ای دوبار به فیلتر دیالیز اضافه نمود .
۱۰. منابع
- UpToDate, Hemoperfusion and extracorporeal blood purification, 2024.