healthy kidney
دیالیز
کلیه با خارج کردن مواد زاید و مایعات اضافی از بدن، خون را تصفیه می‌کند. این مواد زاید به مثانه فرستاده شده و با ادرار از بدن خارج می‌شوند. اگر کلیه‌ها دارای نارسایی باشند، دیالیز (dialysis) کار کلیه را انجام می‌دهد. بر اساس بنیاد ملی کلیه (National Kidney Foundation)، مرحله‌ی آخر نارسایی کلیوی، زمانی است که کلیه‌ها تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد از عملکرد طبیعی خود را نشان می‌دهند.
در دیالیز با کمک یک دستگاه ، خون تصفیه میشود. این کار کمک می‌کند تا مایعات و الکترولیت‌های بدن در حالت متعادل خود قرار داشته باشند. این روش درمانی از دهه‌ی ۱۹۴۰ میلادی برای افراد مبتلا به مشکلات کلیوی مورد استفاده قرار گرفته است.
دیالیز یک روش پزشکی است که برای حذف مواد زائد و سموم از خون در افرادی که کلیه‌هایشان به درستی عمل نمی‌کنند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. کلیه‌ها معمولاً وظیفه تصفیه خون، حذف مواد زائد و تنظیم تعادل مایعات و الکترولیت‌ها در بدن را دارند. اگر کلیه‌ها نتوانند به درستی عمل کنند، دیالیز به عنوان یک درمان جایگزین به کار می‌رود.
همودیالیز
همودیالیز یکی از روش‌های درمانی رایج برای بیماران مبتلا به نارسایی کلیه است. این فرایند معمولاً در مراکز دیالیز انجام میشود و ممکن است به صورت روزانه یا چند بار در هفته انجام گیرد. در حین همودیالیز، خون بیمار از طریق یک عروق بزرگ یا یک شنت به دستگاه دیالیز منتقل میشود.
در کلیه‌ی مصنوعی، خون از طریق فیلترهایی که غشای نیمه‌سامانی دارند، تبدیل میشود. این غشاء مواد زائد، سموم و مایعات اضافی را از خون جدا می‌کند و امکان تنظیم تعادل الکترولیت‌ها (مانند پتاسیم و سدیم) و pH خون را فراهم می‌کند.
همودیالیز معمولاً در افرادی انجام میشود که کلیه‌های آن‌ها به دلیل بیماری‌های مزمن مانند دیابت یا فشار خون بالا نمی‌توانند به درستی عمل کنند و نیاز به پاک‌سازی خون دارند. موفقیت این روش بستگی به شرایط سلامتی بیمار، و همچنین رعایت دستورالعمل‌ها و توصیه‌های پزشکی دارد.
دیالیز صفاقی
دیالیز صفاقی (Peritoneal Dialysis) یکی دیگر از روش‌های درمانی برای بیماران مبتلا به نارسایی کلیه است که به جای استفاده از کلیه مصنوعی، از غشاء صفاقی بدن خود بیمار به عنوان فیلتر استفاده می‌کند. این روش شامل مراحل زیر است:
کاشت کاتتر: برای شروع دیالیز صفاقی، یک کاتتر مخصوص درون شکم بیمار جراحی میشود. این کاتتر برای ورود مایع دیالیز به حفره شکمی و خارج کردن مایعات زائد استفاده میشود.
انجام دیالیز: مایع دیالیز از طریق کاتتر به شکم وارد میشود و مدتی در آنجا باقی می‌ماند. در این مدت، مواد زائد و مایعات اضافی از خون بیمار از طریق غشاء صفاقی به مایع دیالیز منتقل میشود.
خارج کردن مایع: پس از مدت معین، مایع دیالیز که حالا شامل مواد زائد است، از شکم خارج شده و مایع تازه دیالیز دوباره وارد میشود. این فرآیند به نام “تبادلات” شناخته میشود.
دیالیز صفاقی می‌تواند به صورت مداوم (Continuous Ambulatory Peritoneal Dialysis – CAPD) انجام شود که بیمار می‌تواند در طول روز تبادلات را خود انجام دهد، یا به صورت اتوماتیک (Automated Peritoneal Dialysis – APD) که دستگاهی به نام “دیالیزور” به صورت خودکار در طول شب تبادلات را انجام می‌دهد.
این روش مزایای خاصی دارد، از جمله قابلیت انجام آن در خانه و انعطاف‌پذیری بیشتر در زمان‌بندی جلسات دیالیز، اما همچنین نیاز به مراقبت دقیق و رعایت بهداشت دارد تا از عفونت‌ها جلوگیری شود.
دیالیز CRRT
روش CRRT (Continuous Renal Replacement Therapy) یا درمان جایگزینی کلیه به‌صورت مداوم، یکی از روش‌های پیشرفته برای مدیریت بیماران مبتلا به نارسایی حاد کلیوی در بخش مراقبت‌های ویژه است. این روش به خصوص برای بیمارانی که شرایط ناپایداری دارند یا نمی‌توانند دیالیز سنتی را به خوبی تحمل کنند، طراحی شده است.
ویژگی‌های CRRT:
عملکرد پیوسته: CRRT به‌طور پیوسته در طول ۲۴ ساعت شبانه‌روز انجام میشود. این پیوستگی به کاهش نوسانات در حجم مایع و الکترولیت‌ها کمک می‌کند و با وضعیت بیماران ناپایدار سازگاری بهتری دارد.
فیلتر کردن مواد زائد: در این روش، خون بیمار از طریق یک کاتتر به دستگاه CRRT منتقل میشود. در این دستگاه، خون از طریق یک فیلتر مخصوص عبور کرده و مواد زائد، سموم و مایعات اضافی از آن جدا میشود.
بازگشت خون: پس از فیلتر شدن، خون که حالا تمیز شده است، همراه با مایعات جایگزین (که ممکن است شامل الکترولیت‌ها باشد) به بدن بیمار برمیگردد. مایعات جایگزین به تعادل حجم مایعات و الکترولیت‌ها کمک می‌کند.
مدت زمان طولانی: بسته به وضعیت بیمار و نیازها، درمان CRRT معمولاً بین ۱۲ تا ۲۴ ساعت در روز ادامه می‌یابد.
مزایای بالینی: CRRT می‌تواند به حفظ تعادل مایعات و الکترولیت‌ها و بهبود وضعیت بالینی بیماران نارسایی حاد کلیوی بستری در ICU کمک کند.
این روش نیاز به مراقبت‌های دقیق و نظارت مداوم بر پارامترهای زیستی و هیدراتاسیون بیمار دارد تا از بروز عوارض جانبی جلوگیری شود.
دیالیز SELD
دیالیز SLED (Sustained Low-Efficiency Dialysis) نوعی از درمان دیالیزی است که برای بیماران مبتلا به نارسایی کلیه استفاده میشود. این روش به صورت مداوم و با کارایی کم‌تر از دیالیز همودیالیز معمولی انجام میشود و معمولاً در شرایطی که بیماران نیاز به حمایت بیشتری دارند، مانند بیماران در بخش مراقبت‌های ویژه، استفاده میشود.
نرخ پایین‌تر خون‌گیری :
در این روش، خون با نرخ کمتری از بدن بیمار برداشت میشود، که می‌تواند منجر به افزایش تحمل بیمار و کاهش عوارض جانبی شود.
مدت زمان طولانی‌تر:
دیالیز SLED معمولاً به مدت چند ساعت در روز و به صورت مداوم انجام میشود، که این موضوع می‌تواند کمک کند تا مواد زائد به طور مؤثرتری از بدن خارج شوند.
مناسب برای بیماران ناپایدار:
این روش به ویژه برای بیمارانی که وضعیت عمومی خوبی ندارند و یا در حال تحمل عوارض درمان‌های دیگر هستند، مناسب است.
دیالیز SLED به عنوان یک انتخاب درمانی برای بیماران خاص و در شرایط خاص پزشکی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
خطرات و عوارض دیالیز
درحالی‌که هر سه شکل دیالیز زندگی فرد بیمار را می‌توانند نجات دهند، اما خطرات و عوارض خاصی نیز به همراه دارند.
خطرات مرتبط با همودیالیز
فشار خون پایین
کم‌خونی یا کم شدن گلبول قرمز خون
گرفتگی عضلات
اختلال در خواب
خارش
بالارفتن سطح پتاسیم خون
پریکاردیت، التهاب غشای اطراف قلب
سپسیس
ضربان قلب نامنظم
عفونت جریان خون
دیالیز و مرگ
خطرات مرتبط با دیالیز صفاقی
این نوع، افزایش خطر ابتلا به عفونت در داخل یا اطراف محل سوند در حفره شکم را به همراه دارد. به عنوان مثال، پس از کاشت کاتتر فرد بیمار ممکن است، پریتونیت که یک عفونت غشای پوشاننده دیواره‌ی شکم است را تجربه کند.
سایر عوارض دیالیز صفاقی عبارتنداز:
ضعف عضلات شکم
قند خون بالا به دلیل دکستروز
افزایش وزن
فتق
تب
دل درد
خطرات مرتبط با CRRT
خطرات مرتبط با CRRT شامل موارد زیر است:
عفونت
هیپوترمی
فشارخون پایین
اختلالات الکترولیت
خونریزی
تأخیر در بهبود کلیه
ضعیف شدن استخوان‌ها
آنافیلاکسی
در صورتی که این علائم را دارید حتماً با پزشک خود در میان بگذارید. همچنین افرادی که به مدت بسیار طولانی تحت دیالیز قرار می‌گیرند، نیز در معرض خطر ابتلا به دیگر بیماری‌ها مانند آمیلوئیدوز قرار دارند. زمانی که پروتئین‌های آمیلوئید تولید شده در مغز استخوان، در اندام‌هایی مانند کلیه، کبد و قلب جمع می‌شوند، این بیماری رخ می‌دهد که درد مفاصل، سفتی و تورم از عوارض آن می‌باشد.
برخی افراد زمانی که دچار نارسایی کلیه می‌شوند، ممکن است به افسردگی نیز مبتلا شوند. اگر هر احساس و افکاری مرتبط با افسردگی دارید، حتماً آن را با پزشک خود در میان بگذارید.
آیا گزینه‌های دیگری برای دیالیز وجود دارد؟
دیالیز بسیار وقت‌گیر و پر هزینه است، به همین دلیل همه‌ی افراد آن را برای درمان انتخاب نمی‌کنند. گزینه‌های درمانی دیگری مانند مدیریت کم‌خونی وجود دارد که شما می‌توانید از آن استفاده کنید. زمانی که کلیه‌ها به‌درستی کار می‌کنند، هورمون اریتروپویتین (EPO) به طور طبیعی در بدن تولید میشود. برای کمک به کلیه‌ای که در عملکرد خود دچار مشکل است، میتوان هر هفته تزریق EPO را انجام داد.
با کنترل فشار خون روند از کار افتادن کلیه را میتوان کاهش داد و برای جلوگیری از کم آبی بدن نیز باید مایعات فراوان در طول روز نوشید. توجه داشته باشید که قبل از مصرف هرگونه داروهای ضدالتهابی مانند ایبوپروفن و دیکلوفناک حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
پیوند کلیه یک انتخاب و گزینه‌ی دیگر برای برخی افراد است. با پزشک خود مشورت کرده تا مطمئن شوید که پیوند کلیه برای شما مناسب است. در صورتی که موارد زیر را دارید، فرد مناسبی برای پیوند کلیه، ممکن است، نباشد.
سیگار کشیدن
استفاده بیش از حد از الکل
چاقی
مشکلات روانی درمان نشده
دیالیز موقت چیست؟
همان‌طور که اشاره کردیم برای دیالیزهای طولانی مدت، پزشکان از طریق یک شریان و ورید دسترسی ایجاد می‌کنند. برای دیالیز موقت از کاتتر استفاده میشود که یک لوله پلاستیکی کوچک است و معمولاً به داخل رگ گردن، قفسه سینه یا در نزدیکی کشاله ران وارد میشود. این جراحی با استفاده از بیهوشی و پس از تصویربرداری برای یافتن مکان مناسبی که باید کاتتر را قرار داد، انجام میشود.
چگونه برای دیالیز آماده شویم؟
قبل از اینکه اولین عمل دیالیز را انجام دهید، پزشک برای دسترسی به جریان خون شما یک لوله یا دستگاه را در مکان مناسب قرار داده است. این کار بسیار سریع انجام میشود و معمولاً همان روز ترخیص می‌شوید. در طول درمان لباس‌های راحتی بپوشید و دستورالعمل‌های پزشک خود را به‌خوبی و با دقت انجام دهید.
چه نوع دیالیزی را میتوان در منزل انجام داد؟
هردو نوع همودیالیز و دیالیز صفاقی را میتوان در منزل انجام داد، اما در همودیالیز به یک فرد دیگر برای کمک نیاز خواهید داشت، در صورتی که نوع صفاقی را به تنهایی نیز می‌توانید، انجام دهید. فردی که برای کمک در همودیالیز نیاز دارید می‌تواند یک پرستار یا یک عضو از خانواده و دوست شما باشد. برای هر دو نوع نحوه‌ی انجام و کار با دستگاه دیالیز توسط پزشک به شما آموزش داده خواهد شد.
آینده‌ی افرادی که به دیالیز نیاز دارند
تمامی اختلالاتی که در کلیه رخ می‌دهند، دائمی نیستند. افرادی که دچار نارسایی کلیه شده‌اند می‌توانند با انجام دیالیز موقت عملکرد کلیه در بدن خود را داشته باشند تا کلیه‌ی آن‌ها دوباره سلامت خود را به دست بیاورد و کارکرد خود را در بدن بدون نیاز به کمک دوباره شروع کند. با این حال در بیماری‌های مزمن، کلیه‌ها به‌ندرت بهتر می‌شوند.
این افراد باید به طور دائم دیالیز را انجام داده تا زمانی که نیاز به پیوند کلیه احساس شود. افرادی که دچار بیماری کلیوی هستند، سبک زندگی خود را نیز باید تغییر دهند و یک متخصص تغذیه نیز در کنار خود داشته باشند. تمامی مواردی که این متخصص برای تغذیه شما تجویز می‌کند بدون کم و کاست انجام دهید تا به روند بهبودی خود کمک کرده باشید.
اگر تحت درمان همودیالیز هستید، مصرف پتاسیم، فسفر و سدیم که شامل آب سبزیجات و نوشیدنی‌های ورزشی میشود را کم کنید. مایعات زیاد موجود در بدن در این افراد می‌تواند مشکلاتی به دنبال داشته باشد و باید مقدار مایعات ورودی را کنترل کرد. برخی مواد غذایی مانند میوه‌ها، سبزیجاتی مانند کاهو و کرفس از منابع پنهان مایعات هستند.
سازگاری پیدا کردن با دیالیز رعایت نکات مهم، احتمال پیوند کلیه را کاهش می‌دهد.
قطع دیالیز
دیالیز چقدر طول می کشد؟
اگر دیالیز خود را می‌خواهید قطع کنید، از پزشک خود درخواست کنید تا وزن و فشار خون شما را مورد بررسی قرار دهد. این اندازه‌گیری‌ها به تشخیص میزان اثربخشی دیالیز در شما کمک می‌کند. قبل از قطع درمان خود هرگونه نگرانی را با پزشک متخصص در میان بگذارید. همچنین می‌توانید با یک روانشناس نیز در ارتباط باشید. در صورتی که نارسایی کلیه درمان نشده و دیالیز قطع شود، می‌تواند مرگ را به دنبال داشته باشد.
طول عمر بیماران دیالیزی
امید به زندگی در افرادی که تحت درمان قرار می‌گیرند به میزان از کار افتادگی کلیه، شرایط پزشکی و همچنین میزان پیگیری‌ها و رعایت دستورالعمل‌ها توسط بیمار بستگی دارد. متوسط امید به زندگی در افراد تحت درمان ۵ تا ۱۰ سال است با این حال، بسیاری از بیماران ۲۰ تا ۳۰ سال با انجام دیالیز به زندگی خود ادامه داده‌اند.
آمادگی برای انجام دیالیز
آمادگی برای انجام دیالیز از مشورت با پزشک شروع میشود. در ابتدا، مهم است که با پزشک خود در مورد نیاز به دیالیز و جزئیات آن مشورت کنید تا شرایط خاص شما را بررسی و برنامه‌ای برای آمادگی شما برای انجام آن تعیین کند.
پزشک قبل از شروع دیالیز، آزمایشاتی مانند آزمون‌های خونی، آزمون‌های ادراری و سایر آزمایشات تشخیصی را انجام می‌دهد تا عملکرد کلیه‌ها، سطح سموم و نیازهای شیمیایی بیمار را بررسی کند. در صورت استفاده از کاتتر وریدی برای دیالیز، پزشک کاتتر را در یک ورید بزرگ (معمولا ورید تحتانی) قرار می‌دهد که گاهی ممکن است با جراحی کوچک انجام شود.
پزشک باید با شما در مورد عوارض و محدودیت‌های مرتبط با دیالیز کلیه صحبت کند. انجام دیالیز خون ممکن است روی زندگی روزمره و روحیه شما تاثیر بگذارد. بنابراین بیمار به کمک و پشتیبانی خانواده، دوستان و تیم پزشکی در این مسیر نیاز دارد.
مراقبت های بعد از دیالیز
مراقبت‌های بعد از دیالیز بسیار مهم هستند و به بیمار کمک می‌کنند تا بهبود و سلامت عمومی خود را حفظ کند:
اگر از کاتتر وریدی استفاده می‌کنید، محل ورود و خروج کاتتر را تمیز و خشک نگه دارید. دستورالعمل‌های پزشک در مورد تعویض بانداژ یا مواد ضدعفونی کننده را رعایت کنید.
پس از دیالیز، به علائم و عوارضی مانند خستگی شدید، تهوع، استفراغ، اسهال ، تنگی نفس، درد یا سفتی در محل ورود و خروج کاتتر و تغییرات قابل توجه در فشار خون توجه کنید. در صورت وجود هرگونه مشکل، به پزشک اطلاع دهید.
تغذیه مناسب بعد از دیالیز کلیه بسیار مهم است. رژیم غذایی خاصی ممکن است توسط پزشک یا متخصص تغذیه تجویز شود که رعایت این رژیم غذایی مناسب، مصرف مایعات کافی و محدودیت در مصرف موادی مانند نمک، پتاسیم و فسفر به حفظ سلامتی شما کمک می‌کند.
مهمترین نکته این است که در مورد هرگونه تغییر، مشکلات یا نگرانی‌هایی که بعد از دیالیز تجربه می‌کنید، به پزشک مراجعه کنید.
بعد از دیالیز چه باید کرد؟
استراحت کافی، مصرف مایعات، مراقبت از محل ورودی و تزریق، تغذیه مناسب، و مصرف دارو و رژیم غذایی اقدامات اصلی بعد از دیالیز هستند.
آیا با دیالیز کلیه برمیگردد؟
خیر، برای بیمارانی که عملکرد کلیه‌هایشان ناکافی است، دیالیز ممکن است به صورت مداوم و به عنوان بخشی از روند درمانی استفاده شود. برای بازگرداندن عملکرد کلیه به حالت طبیعی، پیوند کلیه لازم است.
دیالیز تا چند سال جواب می دهد؟
عمر دیالیز بستگی به عوامل مختلفی از جمله علت بیماری، وضعیت عمومی بیمار، درمان همزمان و پیگیری درست بستگی دارد. برخی افراد ممکن است تا سال‌ها یا حتی دهه‌ها با دیالیز زنده بمانند.
دیالیز درد دارد؟
بله، برخی بیماران در طول جلسات دیالیز احساس درد یا فشار می‌کنند.
دیالیز در کما امکان پذیر است؟
بله، اما بسته به علت کما و وضعیت عمومی بیمار انجام میشود.
بیمار تا چه مدت به دیالیز نیاز خواهد داشت؟
مدت زمانی که یک بیمار به دیالیز نیاز دارد، بستگی به عوامل مختلفی از جمله علت اصلی اختلال کلیه، وضعیت عمومی بیمار، درمان همزمان، پیگیری درست بیمار، و نوع دیالیز (مانند دیالیز همودیالیز یا دیالیز محیطی) متفاوت خواهد بود و به صورت کلی قابل پیش بینی نیست.
چه نوع دیالیزی در منزل میشود انجام داد؟
همودیالیز خانگی را میتوان در منزل با حضور و پشتیبانی تیم پزشکی انجام داد.
بعد از دیالیز چگونه میتوان زندگی کرد؟
بعد از دیالیز کلیه، بیمار می‌تواند به طور نسبی طبیعی و خوب زندگی کند. اگرچه دیالیز یک روش درمانی مداوم همراه با محدودیت است اما با رعایت توصیه‌ها و مراقبت‌های لازم، کیفیت زندگی بهبود پیدا می‌کند.